زمانی که اعضای بدن جنین در حال شکل گیری هستند ممکن است برخی از بافت های بدن ناقص تشکیل شوند و یا اصلا تشکیل نشوند و باعث نقص های مادرزادی شوند. اختلال شکاف لب و کام جزء شایع ترین نقایص مادرزادی هستند که در آن قسمت هایی از صورت کودک یا سقف دهان در هنگام جنینی به هم متصل نمی شوند. این نقص مادرزادی باعث می شوند تا صورت کودک حالت طبیعی خود را از دست بدهد و مشکلاتی در تغذیه، رشد دندان ها و … ایجاد کند.
خوشبختانه شکاف کام و شکاف لب با جراحی ترمیم می شوند. نوزاد ممکن است تنها یکی از این دو عارضه را داشته باشد و یا همزمان شکاف کام و لب را به صورت همزمان داشته باشد. این نقص ها مجزا از تولد هستند و در بیشتر موارد به دلیل سندرم های ارثی یا شرایط ژنتیکی ایجاد می شوند. برای اینکه از عوارض ناشی از این عارضه جلوگیری کرد باید در ماه های ابتدایی تولد جراحی ترمیمی انجام شود.
منظور از شکاف لب و کام چیست؟
شکاف لب و کام مشکلی است که در دوران بارداری برای جنین اتفاق می افتد. در هفته های 4 تا 7 بارداری لب ها و در هفته های 6 تا 9 بارداری سقف دهان جنین تشکیل می شود. بافت های این دو قسمت در این هفته ها رشد می کنند و به هم متصل می شوند. اگر بافت های تشکیل دهنده ها لب ها و سقف دهان به طور کامل به هم متصل نشوند شکاف لب و شکاف کام ایجاد می شود.
- بسته نشدن لب جنین یا پارگی لب را شکاف لب یا لب شکری می گویند. شکاف سقف دهان هم تحت عنوان شکاف کام است که هر دوی این نقایص ممکن است جداگانه یا به صورت همزمان ایجاد شوند.
- پارگی یا بسته نشدن لب جنین را لب‌شکری و شکاف سقف دهان را شکاف کام می‌گویند. این موارد از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی است و روی زیبایی فرد تاثیر دارد که در صورت برطرف نشدن می‌تواند باعث ایجاد برخی مشکلات روحی در آینده شود.
- شکاف لب و کام معمولاً در هنگام تولد بلافاصله تشخیص داده می‌شوند. این دو عارضه در بدو تولد قابل تشخیص هستند و با جراحی رفع می شوند. بی توجهی به درمان می تواند مشکلات عدیدی در آینده ایجاد کند.
علت ایجاد شکاف لب و کام
شکاف لب و کام یک عارضه مادرزادی است که در دوران جنینی رخ می دهد. بافت های صورت و دهان در ماه های دوم و سوم بارداری تشکیل می شوند و به هم جوش می خورند اما متاسفانه در کودکان مبتلا به شکاف کام و لب این بافت ها جوش نمی خورند. بیشتر محققان و پزشکان بر این باورند که این مشکلات به دلیل عوامل وراثتی، ژنتیکی و محیطی روی می دهند. مشکلاتی از قبیل
- سن بالای والدین
- وجود استرس در دوران بارداری
- کمبود فولیک اسید در مادران باردار
- مصرف الکل و استعمال دخانیات
- مصرف داروهای ممنوعه
- چاقی مفرط
- دیابت دوران بارداری
- سابقه خانوادگی
- و … علت های عمده ی ایجاد شکاف کام و لب هستند.
نکته: هنوز دلیل قطعی و مشخصی برای این مشکل شناخته نشده است.
عوارض جانبی شکاف لب و کام
شکاف لب و کام اگر سریعا درمان نشود می تواند عوارض متعددی را به دنبال داشته باشد البته شدت عوارض با توجه به شدت مشکل متفاوت است.
- یکی از اصلی ترین عوارض شکاف لب و کام مشکلات تغذیه ای است. نوزادانی که با این مشکل به دنیا می آیند توانایی لازم برای گرفتن سینه ی مادر یا شیشه شیر را ندارند و هنگام تغذیه شیر از بینی یا کناره های دهان خارج می شود. سر شیشه های مخصوصی برای این نوزادان طراحی شده است که تا قبل از درمان و بعد از درمان هم مفید هستند.
- افزایش خطر ابتلا به عفونت های گوش و کاهش شنوایی در نوزادانی که مشکل شکاف کام دارند بیشتر است. نوزادان با عارضه شکاف کام بیشتر در معرض افزایش مایع گوش و کاهش شنوایی هستند. از آنجایی که در گوش میانی این نوزادان مایع بیشتری تولید می شود و این مایع سبب عفونت می شود. در نتیجه با کاهش شنوایی و حتی از دست دادن شنوایی همراه است. البته برای جلوگیری از این عارضه لوله های مخصوصی استفاده می شود تا مایع تخلیه شود و جلوی عفونت گرفته شود.
- مشکلات گفتاری هم یکی از مشکلات شایع نوزادان مبتلا به شکاف کام و لب است. در این کودکان انتقال صدا به خوبی انجام نمی شود. صدای تودماغی و غیر قابل فهم یک عارضه جدی برای این کودکان است. این مشکل در تمام کودکان یکسان نیست و در بیشتر موارد بعد از جراحی و با اقدامات گفتار درمانی به طور کامل رفع می شود. گاها جراحی های دیگری برای رفع مشکلات گفتاری انجام می شود. مشکلات گفتاری در کودکان مبتلا به شکاف کام بیشتر از کودکان مبتلا به لب شکری است.
- مشکلات مربوط به دندان و فک یکی دیگر از عوارض شکاف کام و لب است. از آنجا که در این عارضه دهان به طور طبیعی رشد نکرده است در نتیجه دندان ها هم نامرتب و بهم ریخته رشد می کنند. برای جلوگیری از این عارضه باید کودک زیر نظر ارتودنتیست یا دندانپزشک کودکان باشد.
- احتمال خفگی هنگام شیر خوردن برای کودکانی به این عارضه دچار هستند وجود دارد. با توجه به اینکه راه های دهان و بینی در این کودکان یکی است در نتیجه شیر وارد بینی می شود و کودک دچار حالت خفگی می شود. تا قبل از جراحی پزشک راه های صحیح تغذیه را به والدین آموزش می دهد
- کودک ظاهر طبیعی و نرمالی ندارد و این تفاوت ظاهری با سایر کودکان می تواند مشکلاتی مانند عدم اعتماد به نفس ایجاد کند. در نتیجه درمان باید در سنین نوزادی انجام شود تا مشکلات ظاهری و تکلمی کاملا رفع شوند.
روش های درمانی شکاف لب و کام
شکاف لب و کام دو عارضه جدا هستند که ممکن است نوزاد تنها با یک عارضه یا هر دو به دنیا بیاید. در اسکن آنومالی دوران بارداری عارضه شکاف لب تشخیص داده می شود. اما مشاهده شکاف کام داخل دهان در سونوگرافی بسیار دشوار و اغلب غیر ممکن است. اما جای نگرانی نیست چون هر دو عارضه قابل درمان هستند. درمان هایی که برای این نقایص در نظر گرفته شده باید از همان بدو تولد شروع شود. طول درمان با توجه به شدت عارضه و نوع عارضه متفاوت است و ممکن است تا سنین نوجوانی هم ادامه پیدا کند.
یکی از معمول ترین و بهترین روش های درمانی برای شکاف کام جراحی است. ممکن است تنها با یک مرحله جراحی مشکل رفع نشود و با افزایش سن جراحی های دیگری برای رفع کامل مشکل انجام شود. در بیشتر موارد مشکل نوزادان در همان ابتدای تولد رفع شده است.
جراحی برای ترمیم شکاف لب یا لب شکری هم تا سن 6 ماهگی باید انجام شود و ممکن است پزشک جراحی های دیگری برای اصلاح گفتار و بهبود ظاهر لب و بینی انجام دهد. هیچ درمان گیاهی و دارویی نمی تواند شکاف کام و لب را ترمیم کند و حتما باید جراحی در بدو تولد انجام شود. به طور کلی درمان های دارویی یا سنتی که تجویز می شوند برای بهبود جای جراحی و کاهش عوارض جراحی هستند.
هدف از درمان شکاف کام و لب شکری
هدف از درمان شکاف لب و کام بهبود توانایی نوزاد برای تغذیه، بهبود گفتاری و شنیداری و دستیابی به ظاهری طبیعی و سالم است. پزشکان اغلب به صورت تیمی جراحی را انجام می دهند. این تیم متشکل از جراح پلاستیک، متخصص گوش، حلق و بینی، متخصص گفتاری و روانشناس، ارتودنتیست، گفتار درمانگر و متخصص اطفال می باشند. متخصصان تنها به جراحی اکتفا نمی کنند و راهکارهای متعددی برای بعد از جراحی هم ارائه می کنند.
- متخصص اطفال بعد از جراحی تکنیک های مربوط به نحوه صحیح تغذیه دادن به کودک مانند استفاده از شیشه شیر یا سرشیشه مخصوص را آموزش می دهد.
- برای اصلاح مشکل حرف زدن تکنیک های گفتار درمانی بسیار موثر هستند. گفتار درمانی برای کودکانی که عارضه آن ها شدید است از اهمیت بیشتری برخوردار است چون دچار مشکلات گفتاری می شوند.
- ارتودنتیست وضعیت لثه و دندان ها را بررسی می کند. دندان پزشک کودکان باید راهکارهایی برای رعایت بهداشت دهان و دندان از سنین پایین و روش های مراقبتی را آموزش دهد.
- کودکانی که دارای عارضه کم شنوایی هستند از نظر عفونت گوش و مشکلات گوش برسی شوند و در صورت لزوم از وسایل کمک شنوایی برای آن ها استفاده شود. در برخی موارد هم نیاز به جراحی گوش است که توسط متخصص گوش و حلق و بینی انجام می شود.
- والدین برای کاهش نگرانی های خود و کم کردن استرس کودک باید تحت نظر یک روانشناس باشند. فراموش نکنید که هدف اصلی درمان رفع مشکلات کودک است.
اقداماتی برای پیشگیری از شکاف لب و کام
گاها والدینی که یک فرزند با مشکل شکاف لب و کام به دنیا می آورند این نگرانی را دارند که در زایمان های بعدی هم این عارضه تکرار شود. با توجه به اینکه شرایط ژنتیکی و سندرم های ارثی در ایجاد این مشکل تاثیر زیادی دارند در نتیجه این امکان وجود دارد که فرزند بعدی هم با مشکل شکاف کام و لب شکری به دنیا بیاید. اما این امکان بسیار پایین است و حدود 2 تا 8 درصد ممکن است دچار این مشکل شوند.
- به طور کلی اگر مادر یا پدر حین تولد مشکل شکاف لب داشته باشند احتمال اینکه کودک آن ها به این عارضه مبتلا شود حدود 2 تا 8 درصد است. در این بین اگر مادر یا پدر بیماری ژنتیکی دیگری داشته باشند امکان اینکه نوزاد دچار شکاف لب یا کام شود بیشتر است.
- این عارضه غیر قابل پیشگیری است اما یک سری راهکار وجود دارند که خطر تولد نوزاد با مشکل لب شکری و شکاف کام را کاهش می دهد.
- اگر مادر یک بارداری سالم را طی کند و مراقبت های این دوره را به خوبی انجام دهد احتمال ایجاد این عارضه کمتر است.
- باید در تمام دوران بارداری از مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات بپرهیزد.
- اگر سابقه داشتن فرزند با نقش لب شکری داشته اید حتما قبل از اقدام به بارداری با پزشک مشورت کنید.
- اگر سابقه خانوادگی ابتلا به نقص لب شکری و شکاف کام دارید حتما قبل از بارداری آزمایشات ژنتیکی و معاینات لازم پزشکی را انجام دهید.
- قبل از اقدام به بارداری با نظر پزشک مکمل های مجاز مصرف کنید.
- انجام آزمایشات تشخیصی برای مادرانی که سابقه ژنتیکی، خانوادگی و محیطی دارند لازم است.
